ایمنی حریق یکی از ارکان حیاتی در طراحی، ساخت و بهره‌برداری از ساختمان‌ها به شمار می‌رود؛ به‌ویژه در عصر کنونی که پیچیدگی کاربری‌های ساختمانی، تراکم جمعیت، و حجم تجهیزات الکترونیکی و سوخت‌پذیر در فضاهای مختلف شهری به طرز چشم‌گیری افزایش یافته است. وقوع حریق نه‌تنها تهدیدی جدی برای جان انسان‌ها و اموال محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی یک جامعه را مختل کند.

از این‌رو، سازمان‌های آتش‌نشانی به‌عنوان نهاد تخصصی متولی پیشگیری و مقابله با حریق، در مسیر صدور مجوزهای ساختمانی، نقشی کلیدی در ارزیابی و تأیید سیستم‌ها و تدابیر ایمنی ایفا می‌کنند. بررسی‌های فنی این سازمان‌ها، صرفاً محدود به تجهیزات اعلام و اطفا نیست؛ بلکه شامل ارزیابی یکپارچه‌ای از ساختار، مصالح، مسیرهای فرار، تهویه، دسترسی، اسناد فنی و آمادگی بهره‌برداران نیز می‌گردد.

موارد مطرح شده ، بر اساس ضوابط ملی، استانداردهای بین‌المللی (مانند NFPA و EN)، و تجربیات میدانی کارشناسان آتش‌نشانی تدوین شده است. هدف آن، فراهم ساختن ابزاری دقیق، شفاف و عملیاتی برای ارزیابی سیستماتیک ایمنی حریق در پروژه‌های ساختمانی با رویکرد پیشگیرانه و مبتنی بر تحلیل خطر می‌باشد.

پیروی و بررسی موارد ذیل ، نه‌تنها زمینه‌ساز اخذ تاییدیه نهایی از سازمان آتش‌نشانی است، بلکه نقشی مؤثر در ارتقاء تاب‌آوری شهری و کاهش تلفات ناشی از حوادث آتش‌سوزی ایفا خواهد کرد.

۱. ساختار و مصالح مقاوم در برابر حریق

📌 اهداف:

جلوگیری از گسترش آتش، افزایش زمان تخلیه، حفظ پایداری سازه در برابر حرارت.

📋 موارد بررسی:

1.  مقاومت اجزای سازه‌ای در برابر حریق بر اساس زمان‌بندی استاندارد (مثلاً REI 60 یا F60)

2.  دیوارهای جداکننده مقاوم در برابر آتش در فضاهای بحرانی (موتورخانه، انبار، برق‌خانه، چاه آسانسور)

3.  درب‌های ضدحریق با تاییدیه معتبر و قابلیت بسته‌شدن خودکار

4.  استفاده از مصالح نسوز و دودزا نبودن مواد تزئینی در مسیرهای خروج

5.  ایزولاسیون و عایق‌بندی کانال‌های تهویه و تاسیسات عبوری از دیوارهای ضدحریق

۲. راه‌های خروج اضطراری (مسیر فرار)

📌 اهداف:

امکان تخلیه سریع، ایمن و بدون ازدحام در زمان حریق یا شرایط اضطراری.

📋 موارد بررسی:

•  محاسبه ظرفیت و تعداد خروجی‌ها بر اساس کاربری و بار اشغال (Occupant Load)

•  عرض، ارتفاع، شیب و روشنایی مناسب در راهروها و راه‌پله‌های فرار

•  وجود حداقل دو مسیر خروج مستقل و جدا از یکدیگر در طبقات بالاتر از همکف

•  جانمایی درست درهای خروج، بازشو در جهت خروج و بدون مانع

•  تهویه و فشار مثبت در راه‌پله‌ها و رمپ‌های خروج

•  نصب علائم مسیر خروج (Exit Signs) و نقشه مسیر فرار در محل قابل مشاهده

•  استفاده از مصالح دودزا نبودن در مسیرهای خروج

•  روشنایی اضطراری در تمام طول مسیرهای فرار با باتری پشتیبان

۳. سیستم اعلام حریق (Fire Alarm System)

📌 اهداف:

تشخیص سریع حریق و اطلاع‌رسانی به ساکنین و نیروهای امدادی.

📋 موارد بررسی:

•  طراحی مکان‌یابی دتکتورهای دود، حرارت، شعله و گاز بر اساس کاربری فضا

•  استفاده از پنل مرکزی استاندارد با قابلیت اتصال به ایستگاه آتش‌نشانی یا مرکز کنترل ساختمان

•  نصب آژیرهای هشدار صوتی و نوری در فضاهای عمومی، سرویس‌های بهداشتی، راه‌پله‌ها و اتاق‌های بسته

•  امکان اعلام تفکیکی منطقه (Zone) در پنل

•  تست و تأیید عملکرد سامانه قبل از بهره‌برداری

•  حفاظت از سامانه اعلام در برابر قطع برق (UPS یا باتری بکاپ)

۴. سیستم اطفای حریق (Fire Suppression System)

📌 اهداف:

خاموش کردن آتش در مراحل اولیه یا کنترل آن تا رسیدن نیروهای آتش‌نشانی.

📋 موارد بررسی:

🔹 سیستم‌های خودکار:

•  نصب اسپرینکلر در فضاهای الزامی (براساس مقررات یا NFPA 13)

•  طراحی شبکه لوله‌کشی، فشار و دبی طبق محاسبات هیدرولیکی

•  تست جریان (Flow Test) پیش از بهره‌برداری

🔹 سیستم‌های دستی:

•  نصب شلنگ‌های آتش‌نشانی داخلی (hose reel) در فواصل مجاز 

•  خاموش‌کننده‌های دستی 

•  برچسب‌گذاری، نصب روی دیوار، ارتفاع استاندارد

•  آموزش استفاده از خاموش‌کننده‌ها به کاربران ساختمان

🔹 سیستم‌های ویژه:

•  استفاده از سیستم گاز (FM-200، CO₂، Novec) در مراکز حساس مانند اتاق سرور و برق

•  استفاده از سیستم مه‌پاش در آشپزخانه‌های صنعتی

•  پمپ حریق، تابلو کنترل و منبع ذخیره آب مجزا برای حریق

۵. تهویه و کنترل دود (Smoke Management)

📌 اهداف:

کاهش دود در مسیر فرار، افزایش دید، حفظ جان پناه‌ها

📋 موارد بررسی:

•  طراحی سیستم (تخلیه دود و حرارت) در سقف فضاهای بزرگ مانند پارکینگ‌ها

•  استفاده از فن فشار مثبت در راه‌پله و آسانسور

• دمپرهای ضد دود و حریق در کانال‌های تهویه

•  شبیه‌سازی حرکت دود در ساختمان‌های بزرگ و برج‌ها (در صورت نیاز)

•  مسیرهای مجزای دود در موتورخانه، آشپزخانه، اتاق ژنراتور و پارکینگ

۶. دسترسی نیروهای آتش‌نشانی

📌 اهداف:

امکان مداخله سریع، ایمن و مؤثر توسط نیروهای عملیاتی آتش‌نشانی.

📋 موارد بررسی:

• طراحی مسیر دسترسی خودروهای سنگین به اطراف ساختمان (حداقل عرض 6 متر، شعاع چرخش کافی)

•  نزدیکی شیر آتش‌نشانی خیابانی (Hydrant) به ورودی اصلی ساختمان (حداکثر 90 متر)

•  محل نصب FDC (اتصال شیلنگ آتش‌نشانی به سیستم داخلی)

• طراحی فضای مانور برای نردبان هیدرولیکی یا بازوی بالابر در ساختمان‌های بلند

•  نصب آسانسور ویژه آتش‌نشانی 

۷. برق اضطراری و زیرساخت‌های پشتیبان

📌 اهداف:

تداوم عملکرد سیستم‌های حیاتی در زمان قطعی برق

📋 موارد بررسی:

•  سیستم UPS یا ژنراتور برای تغذیه سیستم‌های اعلام، اطفا، نور اضطراری

•  سیم‌کشی ایزوله مقاوم در برابر آتش (کابل FR یا FRC)

•  تابلو برق مستقل برای سامانه حریق

•  جداسازی مسیر برق اضطراری از برق عمومی

۸. اسناد و مستندات فنی پروژه

📌 اهداف:

مستندسازی، ارزیابی و پیگیری مطابقت اجرایی با استانداردها

📋 موارد بررسی:

•  نقشه‌های معماری، تاسیساتی، و ایمنی حریق مهر شده توسط طراح ذیصلاح

•  طرح نهایی مسیرهای فرار و چیدمان تجهیزات اعلام و اطفا

•  گزارش محاسبات سیستم اسپرینکلر و پمپ

•  گواهینامه‌های استاندارد تجهیزات (UL, CE, FM یا معادل)

• برگه‌های آزمایش عملکردی سیستم‌ها (Commissioning Report)

•  برنامه تعمیر و نگهداری سیستم‌ها پس از بهره‌برداری

۹. آموزش و مدیریت بحران

📌 اهداف:

ارتقاء آمادگی کاربران و پرسنل در زمان حادثه

📋 موارد بررسی:

•  وجود برنامه تخلیه اضطراری و سناریوهای تخلیه

•  نصب نقشه‌های تخلیه در طبقات و ورودی‌ها

•  آموزش پرسنل کلیدی در مورد استفاده از خاموش‌کننده‌ها و اقدامات اولیه

•  برگزاری مانور ایمنی ادواری با حضور آتش‌نشانی (برای کاربری‌های عمومی و خاص)

۱۰. بازرسی نهایی و تأیید بهره‌برداری

📌 اهداف:

اطمینان از اجرای کامل الزامات ایمنی حریق مطابق با طرح مصوب

📋 موارد بررسی:

•  حضور کارشناسان آتش‌نشانی در محل پروژه

•  بررسی فیزیکی تمام سیستم‌های ایمنی نصب‌شده

•  انجام تست عملکرد عملی (شبیه‌سازی حریق یا تخلیه دود)

•  صدور تاییدیه نهایی بهره‌برداری (Final Fire Safety Certificate)

نویسنده:

حامد حیدری

کارشناس ارشد مدیریت آتش نشانی

در جهانی که مخاطرات آتش به دلیل پیچیدگیهای فزایندهٔ شهری، تغییرات اقلیمی و توسعهٔ فناوری، هر روز ابعاد تازه‌ای می‌یابد، نقش سامانه‌های آتش نشانی به عنوان خط مقدم محافظت از جان، مال و محیط زیست، بیش از پیش حیاتی شده است. این محتوا با تمرکز بر چهار رکن اساسی پیشگیری، حفاظت، عملیات و مدیریت راهبردی، به بررسی چارچوبی یکپارچه می‌پردازد که نه تنها واکنش به بحران‌ها، بلکه شکل‌دهی به آینده‌ای امن‌تر را ممکن می‌سازد. 

پیشگیری، قلب تپندهٔ این نظام است: از آموزش همگانی و ممیزی‌های ایمنی تا تدوین استانداردهای سختگیرانه، هدف، کاهش ریشه‌ای احتمال وقوع حریق است. حفاظت، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های اعلام و اطفاء خودکار، سازه‌های مقاوم در برابر آتش و طراحی شهری هوشمند، سپری محکم در برابر گسترش آتش ایجاد می‌کند. در مرحله عملیات، چابکی، دانش فنی و هماهنگی میان نیروهای انسانی و تجهیزات، تعیین‌کنندهٔ تبدیل بحران به کنترل است؛ از اطفاء تا نجات، هر ثانیه حکم مرز میان فاجعه و پیروزی را دارد. سرانجام، مدیریت راهبردی با تحلیل داده‌ها، برنامه‌ریزی بلندمدت و تخصیص بهینهٔ منابع، پلی است میان درس‌های گذشته و نیازهای آینده، تضمین می‌کند که هر اقدام نه تنها واکنشی، بلکه گامی به سوی جامعه‌ای تاب‌آورتر است. 

این چهار وجه، در همتنیدگیِ دانش، فناوری و حکمرانی اثربخش را نشان می‌دهند و اثبات می‌کنند که ایمنی در برابر آتش، نه یک رویداد، بلکه فرایندی پویا و نیازمند مشارکت همه‌جانبه است. مطالب جمع آوری شده در این طرح آموزشی محتوای آموزشی معتبر را پس از خلاصه کردن و استخراج مطالب کلیدی هر موضوع آتش نشانی در قالب  Toolbox Talks جهت مطالعه افراد در نظر می گیرد که چگونه این ارکان، از نظریه تا عمل، جان‌ها را نجات می‌دهند و زیرساخت‌ها را از گزند بلایای قابل پیش‌بینی و غیرمنتظره محفوظ می‌دارند.

ما در سایت جامع آتش نشانی ایران قصد داریم این مهم را با تهیه مطالب آموزشی خیلی کوتاه و خلاصه شده در اختیار سازمان های آتش نشانی ، پرسنل آتش نشانی ، مهندسان ایمنی و آتش نشانی و عموم مردم قرار بدهیم.

حامد حیدری/کارشناس ارشد مدیریت ایمنی و آتش نشانی شهری

محتوا جهت دسترسی سریع تر افراد در صفحه اینستاگرام جامع آتش نشانی ایران منتشر می گردد.